Open login
Главная Новости «Нахша – мениң һаятим».
«Нахша – мениң һаятим».
18.10.2016 00:18   

«Уйғур авази» гезити, 13 октябрь 2016 ж.

Уйғур театри. «Нава» ансамблиниң сазәндилири билән солистлири мәшиқлиниш үстидә. Мәшиқтин кейин ансамбльниң бәдиий рәһбири Қәһриман Иминов нахшичи Толунай Әйсароваға «Он нахша ейтисиз» дәп етираз билдүрди. Нахшичи болса:  «Яқ, он йәттә нахша ейтимән», деди. Мошундақ «талаш-тартишниң» үстигә мән дуч келип қалдим. Тәлийим бар екән. Чүнки тәвәллуди һарписида маңа Толунай Әйсарованиң иҗадий портретини яритиш һавадәк һаҗәт еди…

Өз вақтида Қәһриман Иминов билән Толунай Әйсарова иккиси бирликтә «Чевәр ярим» намлиқ нахшини язған. Уни хәлиқ мошу кәмгичә ейтип жүриду. Һә, көпчиликниң сөйүмлүк нахшичисиға айланған Толунай Әйсарова бу күнләрдә 75 яшқа толди.

***

— Әгәр нахшичи бол­миғанда қайси кәсипни таллиған болар едиңиз? — соридим униңдин.

— Кәпшәлигүчи, — сөһ­бәтдишим ойланмайла җа­вап бәрди.

Анисидин икки йерим йешидин житим қалған Толунайни тәғдир бир әмәс, бир нәччә кәсипни егиләшкә мәҗбур қилди: дехан, төмүр кәскүчи, кәпшәлигүчи, навай, содигәр, ашпәз… Ахири балилиқ армини әмәлгә ешип, нахшичи болди. Һазир у хәлқимизниң сөйүмлүк иҗрачиси. Қириқ жилдин ошуқ вақтини сәһнигә беғишлиған атақлиқ һәм тонулған сәнъәткар.

***

— Немишкиду, тәғдир маңа күлүп бақмиди, — дәп сөзини давамлаштурди. — Анамдин бевақит айрилдим. Һазирқи йеза һакими дәриҗисидики хизмәтни атқуруватқан дадам Һосман Әйса наһәқ әйиплинип, түрмигә қамалди. У әркинликкә чиққандин кейин ана дияримизни ташлап Кеңәш Иттипақиға көчүп чиқтуқ. Дадам өзи билән елип чиққан оттуз алтә аилә алди билән Ош вилайитидин, андин Фрунзе (һазирқи Бишкек) шәһиридин өзимизгә пана издидуқ. Бу нийитимизни әмәлгә ашуруш асанға чүшкини йоқ. Һелиму ядимда, бизниң аилә Ош вилайитидики бир алмилиқ баққа күзәтчилик қилдуқ. Мәшкә қалайдиған отун йоқ болғанлиқтин күндүзи һелиқи бағдики алмиларниң қуруп кәткән шахлириға бәлгү селип қояттуқ. Кечиси болса, оғрилиқчә уларни кесип каривәтниң астиға тиқип жүрүп қалаттуқ.

 

Он төрт йешимда икки йерим гектар йәр елип, қизилча өстүрдүм. Қол астимда он төрт қиз ишләтти. Гектариға 320 центр қизилча алған пәйтләрму болди. Бир данә қизилчиниң салмиғини алтә килограммға йәткүзүп, рекорд яратқан едуқ. Бу мәһсулатимиз деханларниң көргәзмисигә қоюлди. Қәйәрдә ишлисәмму, нахшам маңа һәмра болди. Уйғурларниң той-төкүнлири мениңсиз өтмәтти. Шундақ күнләрниң биридә Бишкектики «Төмүрбетон» заводиға кәпшәлигүчи болуп ишқа орунлаштим. Буму балилиқ арминим еди. Бу кәсипкә мән бир кинодики кәпшәлигүчи қизни көрүп ашиқ болуп қалған. Заводта ишләватқан күнләрниң биридә мени ташкәнтлик Давут Турәхмәтов, Абдукерим Көкқомуч исимлиқ атақлиқ сәнъәткарлар издәп кәпту. Улар мени Ташкәнттики кәспий театрға тәклип қилди. У вақитларда уйғур тойлири арқилиқ даңқим чиқип кәтсә керәк. Мән уларниң тәкливини рәт қилдим. Биринчидин, ненини йәватқан ишимни ташлимаймән. Иккинчидин, мениңда бари-йоқи үч йерим синиплиқ билим бар. Турмуш қийинчилиқлириға бола, оқалмиған едим.

Көп өтмәй ана диярдин көчүп чиққан биртоп сәнъәткарлар Қирғизстанда ансамбль тәшкил қилип, мениму чақирди. Бош вақтимни шулар билән өткүздүм. Ташкәнт, Алмута қатарлиқ чоң шәһәрләргә гастрольға чиқтуқ. Алмутиға қилған сәпәрлиримниң биридә Уйғур театриниң шу вақиттики мудири Уйғур Мәхпиров мени театрға ишқа чақирди. Униң тәкливидинму баш тарттим. Чүнки шу мәзгилләрдә Бишкекта кәспий уйғур театрини ечиш мәсилиси қозғалған еди.

Тәғдир 1974-жили Толунайни Алмутиғиму елип кәлди.

— Алмутиға, йәни театрға келишим билән мениңдин Әхмәт Шәмиев, Рошәнгүл Илахунова, Тохтахун Бәхтибаев қатарлиқ атақлиқ артистлардин тәркип тапқан комиссия әзалири «емтиһан» алди. Уларниң алдида бар һүниримни төкүвәттим, — дәп өтмүшни әслиди сәнъәткар. – «Жиқилсаң – нардин жиқил» дегәндәк, дәсләп «Җанәйдин» башлидим. Бу әң жуқури нотида орунлинидиған нахша. Уни сәнъәткарлар яхши чүшиниду. Һәммиси һәйран қелишти. Қизиқ йери, кейин мениң мошу нахшини сәһнидә ейтишимға қарши чиққанларму болди. Буниң тәпсилатини ейтмаяқ қояй. Нахшини бабиға йәткүзүп орунлидим. Атақлиқ сәнъәткарлар алдида уссулму ойнап бәрдим. Көп қирлиқ талантимни көргән театр рәһбәрлиги мени өзара хелә «талашти». Ахири өзәмниң хаһиши билән «Нава» ансамблиға нахшичи болдум.

Шундақла Толунай Әйсарова драма актери сүпитидиму көзгә чүшиду. Җүмлидин, «Анарханда» — Ранихан, «Акам өйлинидудә» — Чолпан, «Ғерип Сәнәмдә» Ғерипниң аниси, Ғерипниң сиңлиси вә Гүлчи момай образлирини утуқлуқ яратти. Пәқәт уссул ойнимиди.

***

Сәнъәткарниң шәхсий һаятиғиму қизиқтим.

— Он сәккиз йешимда Аб­ләһәт Сабирһаҗиев дегән кишигә турмушқа чиқтим, — дәп сөзини давам қилди Толунай һәдә. — У яқ бевақит һаяттин өтти. Үч пәрзәндимиз бар. Уларниң арисидин Гүлбәһрәм – сәнъәткар. Мән ойнимиған уссулни шу қизим сәһнигә елип чиқти.

Алмутиға келип бираз вақит ишлигәндин кейин театрдин өй алдим. У вақитта театр мудири Мурат Әхмәдиев еди. Һазир у маңа күйоғул болуп қалди. Гүлбәһрәмниң йолдиши.

***

Биз сөзлишиватқан бөлмигә «Нава» ансаблиниң рәһбири йәнә кирип кәлди.

— Мән сизниң сала­мәт­лигиңизни ойла­ватимән, өзи­ңизни аяң, — деди Қәһриман Иминов.

— Қақам, (Толунай һәдә уни яшлиғидин шундақ әркилитип атайдекән) сән мениң сала­мәтлигимдин ғәм йемә, би­лисәнғу, мән нахша ейтқанда һәммини унтуймән. Чүнки, нах­ша — мениң һаятим.

Сәнъәткарлар мошу шәнбә күни Уйғур театрида өтидиған тәвәллуд егисиниң иҗадий кечи һәққидә йәнә муһакимигә чүшүп кәтти. Ахири Толунай Әйсарова у күни он үч нахша ейтидиған болди. «Розиләм», «Йоллуғум», «Соғитим»… Тамашибин сөйүмлүк сәнъәт­кариниң бу нахшилири ядқа билиду. Һәтта қошулуп ейтиду. Сәнъәткар үчүн буниңдин артуқ баһа йоқ.

Бәхтишат СОПИЕВ.

http://uyguravazi.kazgazeta.kz/?p=26486#more-26486

 
Интересный материал? Поделись с другими: