Иминжан Тохтияров

Уйғурниң көрнәклик шаири Иминжан Исмайил оғли Тохтияров 1962 жили 8 февральда туғулған.

1979 жили илгәрки Челәк наһийәси (һазирқи Эмгәкчи-Қазақ наһийәси)  Байсейит йезисидики И.Тайиров намидики оттура мәктәпни уйғурчә оқуп , пүтирип, 1987-1993-жиллири Челәк наһийәлик «Әмгәк туғи» гезити редакциясида хизмәт қилиду. Сирттин Алмутидики қазақ миллий университетиниң (Киров намидики) журналистика факультетини оқуп, тамамлайду. 1993 – 2010 жиллар арилиғида Жумһурийәтлик «Уйғур авази» гезитиниң Әмгәкчи-Қазақ наһийәси бойичә оз мухбири болуп ишләйду.

Заманивий уйғур поэзиясиниң тәрәққиятиға мунасип  үлуш қошуп келиватқан шаир Иминжан Тохтияровниң қәлимигә мәнсүп «Жүрәк тәвригәндә» - (1994 ж.) , «Варислар нахшиси» - (1996 ж.),  «Мән сени сеғинғанда» - (2004 ж.), «Долана» - (2004 ж.),  «Миң сәвдалар чүшсиму башқа» - (2006 ж.), «Тумарим» - (2007 ж.), «Өмүр дастан» - (2008 ж. Язғучи Авут Мәсимов билән бирликтә),   «Күзги бағлар» - (2011 ж.) намлиқ китаплар оқурмәнләр тәрипидин қизғин қарши елинди.

Шундақла әдипниң атақлиқ  сәнъәткар – композиторлар билән һәмкарлиқта ижат қилған уйғур – қазақ тилидики нахшилири чоң сәһниләрдә, сорун мәрикиләрдә ейтилмақта.

Иминжан Тохтияров шундақла Эмгәкчи-Қазақ наһийәсиниң «Пәһрий пухраси». Қазақстан язгучилар иттипақисиниң әзаси.

Өйләнгән, үч пәрзәнди бар.

Иминжан Тохтияровниң китаплири

Иминжан Тохтияров - Әл сөйгән шаир

Көрнәклик шаиримиз Абдумежит Дөләтовниң аримиздин кәткинигә бүгүн 12 жил болди. Диққитиңларға шаир,  Иминжан Тохтияровниң https://parvaz.kz/index.php/iminjan-tokhtiyarov устази А. Дөләтовниң   хатирисигә беғишланған "Әл сөйгән шаир" намлиқ 2008 жили йезилған шеирини тәғдим қилимиз.

Dim lights Embed Embed this video on your site

Тонуштуруш мәрасими

Шаирға һөрмәт көрситилди

Йеқинда Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Челәк йезисидики Мәдәнийәт өйидә аталмиш йеза округиниң һакими, әдәбият-сәнъәтниң жанкөйәри, милләтләр достлуғиниң жарчиси Сәкен Абдихалиевниң беваситә күч чиқириши вә Қазақстан язғучилар итипақи башқармиси, униң йенидики уйғур әдәбияти кеңишиниң, Челәк регионлуқ Уйғур мәдәнийәт мәркизи вә жигит башлириниң йеқиндин қоллап-қувәтлиши билән көрнәклик шаир, журналист Иминжан Тохтияровниң (Иманғайип) https://parvaz.kz/index.php/iminjan-tokhtiyarov атмиш яшлиқ тәвәллудиға мунасивәтлик нәширдин чиқан «Тенигән арман» намлиқ I-том китавиниң тонуштуруш мәрасими болуп өтти.

Мәрасимни Челәк йеза округи һакиминиң орунбасари Мәди Бектасов ечип, әдипниң тәржимали, һаят йоли һәққидә ейтип бәрди. Андин сөзгә Қазақстан язғучилар итипақи Башқармиси рәисиниң орунбасари, көрнәклик шаир Бақыт Беделхан, балилар язғучиси, «Ерен еңбегі үшін» медалиниң саһиби Авут Мәсимов, пешқәдәм устаз, Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң «Пәхрий граждани» Иминжан Юнусов, Жумһурийәтлик «Іле өңірі»-«Или вадиси» гезитиниң Баш муһәррири Абдуманап Аблизов, «Дәрвишләр» топи әзалири намидин Реһимжан Һәмраев, Әмгәкчиқазақ наһийәси Уйғур мәдәнийәт мәркизи рәисиниң орунбасари, әдәбият-мәдәнийитимизниң жанкөйәри Нуржамал Һасанова, Байсейит йезисиниң жигитбеши Ғилаждин Һосманов вә башқилар тәбрик сөзгә чиқип, шаирға чапан япти. Соғат-тәшәккүрнамиләрни тапшурди, дәстә-дәстә гүлләрни һәдийә қилди.

Андин шаирниң «Тенигән арман» китавиниң қизил лентисини қийиш һөрмитигә жут мөтивәрлири Ғаппар Абдусаламов, Жетписбай Сыдықбаев шундақла шаир-язғучилар Бақыт Беділхан, Авут Мәсимовлар муйәссәр болди. Тәкитләш керәкки, «Достлуқ поэзияси» шиари астида өткән мәзкүр чаригә «Қазақ әдебиеті» гезити Баш муһәрририниң орунбасари Қанағат Әбилқайир, «Жетісу» телевидениесиниң хадимлири, тәвә-жамаәтчилиги, мәктәп, колледж оқутқучи, оқуғучилири иштрақ қилди.

Мәрасим жәриянида оқуғучилар шаир шеирлирини ядқа оқуди. Жүмлидин, Бахтияр Мухаметжан, ака-ука Валидин, Нуридин Баһамов, Ришат Һәмраев, «Ясмин» уссулчилар топи сөйүмлүк шаириға  болған иззәт-һөрмитини нахша-уссул, айтыслар арқилиқ ипадә қилип, «Достлуқ поэзиясиниң» мәзмунлуқ өтүшигә мунасип үлүшлирини қошти.

Ахирида шаир Иминжан Тохтияров мәрасим қатнашқучилириға жүрәк қатламлиридин чиққан сәмимий тиләк-сөзлирини изһар қилип, «Мән роһ» намлиқ шеирни оқуп бәрди.

Бәхтишат Сопиев, «Уйғур авази»  гезити

ӘДӘБИЙ ДОСТЛУҚ–ӘБӘДИЙ ДОСТЛУҚ

Жумһурийәтлик «Іле өңірі – Или вадиси» гезитиниң

2023 – жили 20 – апрельдики санида елан қилинған мақалә

ӘДӘБИЙ ДОСТЛУҚ–ӘБӘДИЙ ДОСТЛУҚ

НӘЗИМ – ХӘЛИҚЛӘР ДОСТЛУҒИНИҢ КӨРҮГИ

Һөрмәтлик «Ілі өңірі–Или вадиси» гезитиниң оқурмәнлири.  Төвәндики мақалә техи йезилмай туруп чәт әл әхбарат мәркәзлиридин (Вашингтондин) шаир Иминжан Тохтияровқа https://parvaz.kz/index.php/iminjan-tokhtiyarov чапан йепиливатқан көрүнүшни көрүп қалдим. Астиға «бу кишини тонуйдиғанлар болса хәвәр бәрсәңлар» дәп өтүнүпту. Хошаллиғим чәксиз. Чүнки  бизниң бир камчилиғимиз, ижаткарлиримизни чәт әлдә әмәс, өзимизниң арисида тонумаймиз. Йә, ялғанму? Бираз күттүм. Тонуштуридиған һеч ким чиқмиғанлиқтин, яздим. «Бу даңлиқ уйғурниң классик шаири Сейит Муһәммәт Қашийниң әвриси, тонулған шаир Иминжан Тохтияров. Бүгүн Уйғур театриниң мудири Дилмурат Баһаровниң уюштурушида Иминжан Тохтияровниң қазақчидин уйғур тилиға тәржимә қилинған Шөмишбай Сариевниң «Дунияни ашиқ көздә қаратсам...» намлиқ китавиниң тонуштуруш мәрасими өтти. Қазақ шаириниң аилиси һөрмәт билдүрүп униңға чапан япти» дәп қисқичила әхбарат бәрдим. Әнди һәқиқитидә немә, қандақ болғанлиғини төвәндики мақалидин оқуп, билисиләр.

14-апрель күни Қуддус Ғожамияров намидики Жумһурийәтлик Академиялик уйғур музыкилиқ комедия театриниң уюштуруши билән «Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби, Биринчи дәрижилик «Барыс» вә «Парасат» орденлириниң, Франц Кафка намидики хәлиқ ара мукапатниң, Мустәқил Тарлан мукапитиниң саһиби, тәтқиқатчи алим, шаир Шөмишбай Нағашыбай оғли Сариевниң уйғур тилиға тәржимә қилинған «Дунияни ашиқ көздә қаратсам...» намлиқ шеирлар топлимини тонуштуруш мәрасими наһайити жуқури дәрижидә өткүзүлди.

Шуни бирдинла қәйт қилиш керәкки, залда олтарған көплигән кишиләр арисида Шөмишбай Сариевниң мәтинигә йезилған нахшиларни тиңшаш жәриянида «бу сөзләр улуқ Абайниң» дәп жүргәнләр барлиғи ениқланди. Демәк, буниңдин шундақ хуласә келип чиқидуки, Шөмишбай Сариевниң дәрижисини Абай билән тәң қоюшқа болидекән. Йәнә бир алаһидә тәкитләйдиған әһвал, бүгүнки күнлүктә өзини хәлиқ артисти, хәлиқ қәһримани, хизмәт көрсәткән артист, хизмәт көрсәткән мәдәнийәт әрбаби,  дәп жүргәнләр Шөмишбай Сариевни қәдирләш билән устаз тутидекән. Йәнә бир алаһидә қәйт қилидиған әһвал, буниңдин қириқ бир жил илгири Шөмишбай Сариев уйғурниң даңлиқ язғучиси Һезмәт Абуллинниң «Илахун» поэмисини қазақ тилиға тәржимә қилип «Жулдыз» журналиға елан қилдуруш билән уйғур вә қазақ хәлиқлириниң достлуғиға нәсир жанри арқилиқ дәсләпкиләрдин болуп көрүк салғанлиғи ениқланди. Бу һәққидә пән докторлири, алимлар, сәнъәт әрбаплири пәхирлиниш туйғуси илкидә тилға алди. Бүгүн болса Қуддус Ғожамияров намидики Жумһурийәтлик Академиялик уйғур музыкилиқ комедия театриниң уюштуруши, Дилмурат Баһаровниң тәшәббуси, Иминжан Тохтияровниң күч чиқириши түпәйлидин уйғур қериндашлар Шөмишбай Сариевниң шеирлирини уйғур тилида оқуш пурситигә егә болди. Шуниң билән нәзим (поэзия) хәлиқләр арисидики достлуқ көрүгиниң асаси, мәңгүлүк нахша екәнлигини йәнә бир қетим дәлиллиди.

1-Май–Қазақстан хәлиқлириниң бирлиги күни һарписида өткүзүлүватқан  иш-чарә қазақ вә уйғур зиялилириниң, меһманларниң дилида унтулмас тәсиратларни қалдурди. Тонулған шаир, Қазақстан Язғучилар иттипақиниң әзаси Иминжан Тохтияров уйғур тилиға тәржимә қилған «Дунияни ашиқ көздә қаратсам...» намлиқ китапниң тәнтәнилик лентисини қийиш бәхтигә Шөмишбай Сариевниң аяли Жумагүл Сариева, шундақла Қуддус Ғожамияров намидики Жумһурийәтлик Академиялик уйғур музыкилиқ комедия театриниң мудири, «Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби», композитор Дилмурат Баһаров муйәссәр болди. Улар мәрасимға кәлгән меһманларниң давамлиқ алқишлири астида китапниң тәнтәнилик лентисини қийди.

Мәрасимда дәсләп сөз алған, Астанадин мәзкүр чарә-тәдбиргә алаһидә тәшрип қилған Қазақстан Жумһурийити Мәдәнийәт вә спорт министриниң орунбасари Нурғиса Мурат оғли Дәуешов мундақ деди:

–Туғулған күни һарписида Шөмишбай акимизниң шеирлирини уйғур тилиға тәржимисидә китап қилип чиқириш билән икки әлниң роһаний достлуғиниң давамлиқ, бебаһа, жуқури екәнлиги дәлилләнди. Шөмишбай акимиз һаяттин өтсиму, милләт үчүн қалдурған мираси хәлиқ ядида мәңгүгә сақлиниду. Акимиз һәққидә ейтар сөз көп. Кеңес Дүйсекеев билән йезилған «Қарағым-ай» нахшиси дунияға тонулуп, барлиқ хәлиқләр қошулуп ейтилидиған нахшиға айланди. Акимизниң қалдурған мирасини тәрғип қилиш, келәчәк әвлатқа йәткүзүш бүгүнки яшларниң, һәммимизниң пәрзи. Уйғур театриниң әжайип башланмисиға миннәтдарлиғимни билдүримиз. Бу әмгиги үчүн шаир акимизға рәхмәт. Мән өзәм Шөмишбай Сариевниң дугасини алған балиниң биримән. Студентлиқ дәвримиздә биз, яшларға ақ йол тилигән акимизниң бири еди. Акимизниң меһриванлиғи билән жанкөйәрлиги һәммимизгә үлгә болуши лазим.

Қазақстанниң хәлиқ артисти, Әмгәк Қәһримани Роза Рымбаева Шөмишбай Сариевниң «Айналдым сенен атамекен-ай» нахшиси униңға бәхит йолини ачқанлиғи һәққидә алаһидә тәвриниш илкидә ейтип келип мундақ деди:

– Мән Шөмишбай Сариевниң нахшилирини әң көп орунлиған жанларниң бири. «Домбыра тоғрилиқ баллада» дегән нахша дунияға кәлгәндә мундақму нахша болидекәнғу дәп һәйран боливедим. Әнди «Айналдым сенен атамекенім-ай» нахшиси өз вақтида сиртта жүргән қандашлиримизниң жүригини егилигәнлиги сир әмәс. Мошундақ нахшиларниң бәрпа болуши билән бизниң қазақ сәнъити дуния миқиясиға чиқти, тонулди. Қандашлиримизму мошу нахшини өзлиригә шиар териқисидә қобул қилди. Шөмишбай Сариев –ХХ вә ХХІ әсирдә қазақ поэзиясини жуқури балдаққа көтәргән әдипләрниң бири. У алаһидә киши болидиған. Шаирниң қәлимидин пүтүлгән шеирлири хәлиқләр дилида мәңгү сақлиниду.

Мухтәр Әвезов намидики әдәбият вә һүнәр институтиниң баш илмий хадими, филология пәнлириниң доктори Гүлжаһан Орда Шөмишбай Сариевниң ижадий паалийитини илмий көз қараш турғусидин шәрһиләп, шаирниң әсәрлиригә наһайити жуқури   баһа бәрди.

– Шөмишбай аға Сариевниң нахша мәтинлири қазақ миллитиниң жәңгиварлиқ роһини көтириштә чоң роль ойниди. Бирла «Айналдым сенен атамекенім-ай» нахшиси чәт әллик қандашлиримизниң гимниға айланғанлиғини мошу яхши ай, яхши күнләрдә йәнә бир әскә елишни тоғра көрдүм,–деди алимә сөзини йәкүнләп.

Мухтәр Әвезов намидики әдәбият вә һүнәр институтиниң баш илмий хадими, филология пәнлириниң доктори Алимжан Тиливалди Шөмишбай Сариевни лирик шаир дәп атиди.

– Шөмишбай Сариев шундақла, һәқиқий муһәббәт, садақәт мавзусиға көп көңүл бөлгән ижаткарларниң бирси. Муһәббәт дегинимиздә көпи икки яшниң һис туйғулирини көз алдиға кәлтүриду. Тоғра, бу һаят һәқиқити, амма Шөмишбай Сариевниң муһәббити–у ата - аниға, қериндашқа, инсанға, туғулған жут, Вәтәнгә, әң есили милләткә болған муһәббәт билән суғирилған. Бизгә униң әсәрлиридин көп нәрсиләрни үгинишкә болиду. Мән Иминжан Тохтияровниң қериндаш хәлиқләрниң нәмунилирини тәржимә қилип бизгә тонуштурушни қолға алғанлиғини алқишлаймән,–деди.

Уйғур театриниң актери, «Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби» Пәрһат Давутов шаирниң уйғур тилиға тәржимә қилинған «Улуқ Оттура Азиялик, биз» намлиқ шеирини актерлиқ маһарәт билән әжайип орунлап,  залда олтарған Қазақстан эстрадиси юлтузлириниң, зиялиларниң давамлиқ алқишиға сазавәр болди. Юлтузларму кәсипдашлирини қоллап-қувәтләшни билидиғанлиғини дәлиллиди. Уларниң хуш кәйпияти, бир-биригә болған чин ихласлирини, муңдишишлирини көрүп улардин үгәнсәк болидекән, дегән қарарғиму кәлдим.

Шаир Иминжан Тохтияров Шөмишбай Сариевниң әдәбият муһитида өчмәс из қалдурғанлиғини тәкитләш билән қазақ вә уйғур хәлиқлириниң әзәлдин дост екәнлигини қәйт қилди.

–Шөмишбай ака Сариевниң шеирлирини бир жил давамида тәржимә қилиш жәриянида шуниңға көзүм йәттики, шаирниң шеирлири келәчәк әвлатқа болған шиар, милләт болуп шәкиллинишкә дәрис, вәтәнпәрвәрликкә болған чақириқ,–дәп чүшәндим. –Шөмишбай акиниң шеирлирини пәқәтла оқуш керәк, шу чағдила униң һәр бир сөзиниң маһийитигә йетисән–деди.

Минбәрдин сөз алған һәр бир натиқ бүгүндин башлап икки хәлиқ достлуғи поэзия дуниясида давамини тапқанлиғини алаһидә тәкитләшти. Тонуштурулуп, лентиси қийиливатқан китап икки хәлиқниң иттипақини, томури мәккәм, мәңгүлүк екәнлигини көрситип турғанлиғини бир еғиздин қәйт қилишти.

Қазақстан эстрадисиниң юлтузлири Сулайман Ибрагимов, Медеу Арынбаев, Роза Рымбаева, Бахыт Шадаева Шөмишбай Сариевниң мәтинигә йезилған нахшиларни ижра қилиш билән шаирға өзлириниң болған һөрмитини көрсәтти.

Мәрасим ахирида Қуддус Ғожамияров намидики Жумһурийәтлик Академиялик уйғур музыкилиқ комедия театриниң мудири, «Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби», композитор Дилмурат Баһаров сөз сөзләп қиммәт вақтини бөлүп мәрасимға кәлгән барлиқ меһманларға, жүмлидин китапниң йоруқ көрүшигә күч салған шаир Иминжан Тохтияров билән язғучи Авут Мәсимовқа өз миннәтдарлиғини изһар қилди. Чарә-тәдбир давамида шаирниң һаяти билән ижадий паалийитигә беғишланған китап көргәзмиси уюштурулди.

Шөмишбай Сариевниң аяли Жүмагүл Сариева елимизниң Мәдәнийәт вә спорт министри Оралов Асхат Раздықоғлиниң тәбригини йәткүзгән Нурғиса Муратоғлиға, шундақла китапни чиқирип, кәң хәлиқ аммисиға йәткүзүшкә күч салған, мошу чарә-тәдбирни уюштурған Дилмурат Баһаров билән Райим Һәмраевқа өз миннәтдарлиғини билдүрди.

ИЛҺАМ НУР.

Алмута шәһири.

Сүрәттә: мәрасим қатнашқучилири.