«Уйғур авази» гезити , 27 ноябрь 2014 ж.

Әслидә мәзкүр мақалә буниңдин жигирмә жил бурун йезилиши керәк еди. У чағларда биз, яшлар, сәнъәт қайнимиға әндила шуңғуп кирип, яшлар сәһнидә немигә қадир екәнлигимизни дәлилләш үчүн өзимизчә тиришип-тирмишип жүргән есил бир пәйтләр еди. Шундақ күнләрниң биридә театр рәһбәрлиги аримизға йеңидин қошулған яш нахшичи Нуралим Варисовниң http://www.parvaz.kz/index.php/nuralim-varisov йәккә концертиға риясәтчилик қилиш вәзиписини маңа тапшурди. Хошаллиғимда чәк йоқ! Чүнки Нуралим театрға кәлмәй туруп, «Арзу» хәлиқ нахша-уссул ансамблида, андин Чайковский намидики музыкилиқ училищеда тәһсил көрүватқан пәйтлиридин тартипла талантлиқ нахшичи вә сазәндә сүпитидә һәммимизниң етиварида еди.

Шуңлашқа бу концертни хәлиқниң есида қалғидәк елип бериш үчүн көп тәйярландим. Шу концертларда мени һәйран қалдурған нәрсә шу болдики, хәлиқ нахшиси «Каккукни», Нуралимниң қәлимигә мәнсүп «Йолуңға қарапни» тамашибинлар униңға қошулуп чаң кәлтүрүп ейтаттидә, зални көтириветәтти!  Нахшичи билән тамашибинниң бир-биригә болған мундақ иллиқ һис-туйғулар илкидики назук сезим, йүксәк муһәббитини сәһниниң сиртида күзәткәч һәрқетим әқлим лал болатти. Униң үстигә «Аман болсун», «Дилдарим», «Көз уйқида», «Мән өлүрмән» кәби хәлиқ нахшилирини бурун талай аңлиған болсамму, Нуралимниң иҗрасида башқичила яңрап, пәқәт уйғурға хас муң, сирлиқ лирикини у әҗайип маһарәт билән тиңшиғучи қәлбигә йәткүзәтти.  Концерт түгигәндин кейин һечким залдин чиққуси кәлмәй, сөйүмлүк нахшичиси билән тәсликтә хошлишатти. «Буғдайниң банисида қаримуқ су ичкәндәк», Нуралим арқилиқ бизму қучақ-қучақ гүлдәстиләрни көтиришип, өйүмизгә үстүн кәйпиятта қайтаттуқ. Дуния ярилишидин тартипла нахша яралған, нахша – мискин көңүлләргә мәлһәм беридиған қудрәтлик булақ. Күндә әмәс, лекин күнидә гөзәл сәнъәт дуниясида йүз беридиған мөҗүзиниң гувачиси болғач, көтирәңгү роһ, үстүн кәйпият, һаяҗан ичрә көзлиримдин домулап чүшкән яш тамчилирини тохтиталмай қалған һал буниңдин бирнәччә жил илгири Түркияниң Стамбул шәһиридә тәкрар садир болған еди. Түрк мәдәнийити мәйримигә қатнашқан Уйғур театриға вакаләтән биртүркүм артистлар хәлқимизниң рәңму-рәң қедимий сәнъитини намайиш қилди. Хәйрият, новәт Нуралим Варисовқа берилди. Дәсләп униң иҗрасидики биртүркүм хәлиқ нахшилиридин тамашибинлар бәһримән болушти. Андин шу күнки концертниңла әмәс, бәлки мәзкүр хәлиқара фестиваль ғайисиниң түгүнини йәшкүчи – Нуралимниң  иҗрасида «Ана Түркстан» (Шерәли Җораевниң иҗадидин) нахшиси яңриди:

Өзбәк, қирғиз, қазақ, сартимсән,

Уйғур, татар, түркмән түркимсән!

Таҗик, азар, оғуз өзәңсән.

Бир Анидин тарқалғандурсән…

Қәддиң көтәр, Ана Түркстан!!!

Бир-бириңдин аҗримиғин һеч,

Түгүнләрни бирлишип йәш,

Қериндашлар, һеч болмисун, кәч…

Қәддиң көтәр, Ана Түркстан!!!

Һә, Нуралим бир анидин таралған барлиқ түркий хәлиқләрни достлуққа, инақлиққа дәвәт қилғучи бу нахшини у күни шундақ иҗра қилдики, пүтүн ой-хияли, һәрбир қәдими, сөзләрдики урғу, тамашибин залиға мәйүс беқишлири нахшиниң мәзмунини техиму  бейитқан һалда, пәқәт униң өзигила хас йүксәк маһарәт билән яңриди. Нахша әвҗигә чиққанда  тәрәп-тәрәптин «чок гөзәл!», «чок тәшәккүр!» дегән авазлар аңлинип, һәрхил мәмликәтләрдин тәшрип буйруп, зални толтуруп олтарған йүзлигән сәнъәткарлар, миңлиған Стамбул тамашибинлири орунлиридин турушуп, гүлдирас алқишлар бир һазағичә нахшичини сәһнидин қоюп бәрмиди… Бу нахша театримизниң Өзбәкстан, Қирғизстан, Түркмәнстан, Татарстан (Россия), ШУАР, Венгрия, Финляндия, Сингапур охшаш мәмликәтләргә болған иҗадий сәпәрлиридиму Нуралимниң иҗрасида яңрап, талай қәлбләрни ләрзигә салди…

Һә, шундақ… Булту  Шинжаң-Уйғур Автоном Райониниң даңлиқ шаири Мухтәр Буғраниң «Чирайлиқ һекайә» намлиқ сәнъәт кечилиги болуп өтти. Икки күн давамида дағдуғилиқ өткән әшу кәчләрдә Нуралим шаирниң тәкливигә бенаән, униң «Ахирқи қар» намлиқ йеңи нахшисини (композитори – Дилшат Әнвәр Авамислим) үрүмчилик тамашибинлар диққитигә һавалә қилди. Интернет сәһипилирини көздин кәчүргидәк болсиңиз, қериндашлиримизниң сөйүмлүк нахшичисиға йоллиған сансиз жүрәк сөзлири билән сәмимий тиләкләрниң шаһиди болисиз.

Нуралимниң нахшилирини сөйүп тиңшайду, униң сири немидә? Бу соалға аддийла җавап беришкә болиду. Нуралимниң нахшилири тиңшиғучи қәлбини ойғитидиған сөз қудритигә егә! Һәқиқәтән шундақ. У –  шаиранә қәлб егиси,  у шеир таллашни билиду! У – шеирни, сөзни һис қилишни билиду һәм, әң муһими,  Нуралим дәрт билән күйләшни билидиған йетүк сәнъәткар! Униң һәрбир нахшисини яхшилиқ билән яманлиқ, дост билән дүшмән, ата билән ана, сөйгән яр, қериндаш, туғулған жут, һәрхил тәғдирләр, һаят, вәтән қәдрини мәдһийиләп һекайә қилидиған бирпүтүн сәһнә әсәри териқисидә қобул қилимиз. Шуңа Нуралим Варисов иҗрасидики нахшиларни биз тәшналиқ билән күтимиз, өзимизни қийнаватқан түрлүк соалларға җавап издәймиз, тәсәлла тапимиз. У нахшилардин көңлимиз қенип су ичиду. Чүнки заманивий шеирийитимизниң жирик намайәндилири шеирлириға нәпислик берип, назук лирика билән суғирилған әҗайип нахшилар Нуралимниң бүгүнки бай репертуариниң мәлум бир қисми болуп һесаплиниду.

Нуралимниң иҗадий паалийитидә, әлвәттә, Ана мавзуси асасий орунни егиләйду:

Сеғинип һәсрәттә қалдим,

Көйди жүригим бүгүн.

Анилар болсун аман дәп,

Тилигим шудур бүгүн.

Яш туруп  һәсрәттә қалдим,

Өтмүшкә зар болдум бүгүн.

Пәпиләп әркә өстәргән,

Аниға зар болдум бүгүн.

Мән жирақ чөлләрдә қалдим,

Таңларға яр болдум бүгүн.

«Булбулум» — дәп әркиләткән,

Үнүңгә зар болдум бүгүн.

Қараңа, бу аддийғина мисраларға қанчилик сеғиниш вә һәсрәт аһаңлири қачиланған. Алтә пәрзәнт тепип, бу һаяттин толиму әтигән көз жумған өзиниң Айимхан исимлиқ анисини сеғинип иҗат қилған «Аниға зар болдум» нахшисида Нуралим әйнә шундақ муң билән  толғиниду. Әлвәттә, әгәр ана һаят болған болса, вайиға йәткән пәрзәнтлик борчини ада қилип, бүгүнки күндә бу аләмниң барчә яхшилиқлирини шу муқәддәс аниға тәғдим қилип, айиғиға гүлдәстиләрни ташлиған болар еди, әпсус…

Бирнәччә жил муқәддәм хәлқимизниң от жүрәк инқилапчи шаири Лутпулла Мутәллип тәвәллудиға беғишланған әдәбий музыкилиқ кәчниң инсценировкисини яздим. Мәзкүр кәчниң режиссери Муһит Һезимов Лутпулла ролини һеч иккиләнмәй Нуралимға тапшурди. Гәпниң очуғи, биз башта нахшичиниң мәзкүр рольниң һөддисидин чиқидиғанлиғиға гуман билән қаридуқ. Лекин пәқәт Нуралимниң өзигә ишәш қилған һалда,  роль үстидә дадиллиқ билән изчил ишлиши нәтиҗисидә, Лутпулла – Н.Варисов тамашибин вә театр җамаәтчилигиниң иҗабий баһасиға еришти.  Нуралим  Лутпулла Мутәллип нахшилиридики муң билән исиян, сунмас күчлүк ирадигә толуп-ташқан роһлуқ нахшилирини, шеирлиридики чоңқур мәзмунни жүрәктин һис қилған һалда толуқ  йәткүзәлиди.

— Һәр қетим сәһнигә чиққинимда, наһайити һаяҗанлинимән – дәйду Нуралим. — Чүнки гөзәлликни сөйидиған, һаятни яхши көридиған, әтивалайдиған, сәнъәтни сөйидиған наһайити билимлик, һаятниң ойман-чоңқурини көргән, нахшилиримизни зеһин қоюп, таллап тиңшайдиған, һәрбир нахшиниң сөзиниң меғизини чақидиған ихласмәнлирим көп….

Нуралим өзиниң көпжиллиқ иҗадий паалийитидә бирнәччә қетим йәккә концертлирини мухлислириға һәдийә қилди. Униң ахирқи «Түгимәс нахшам» намлиқ йәккә концертини Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән артисти Гүлнарә Сайитова иккимиз һәмкарлиқта сәһниләштүрдуқ. Мәзкүр сәнъәт кечилигини Нуралим «Өзһал» муқаминиң муқәддимиси билән башлиди. Демәк, бүгүн театримизда Нуралим Варисов кәби сәнъәткаримиз бар екән, Қадиррази Муһәммәтов, Абдрим Әхмәди, Султан Исрайилов, Сәйдәкрәм Төләгәнов, Нурбүви Мәмәтова, Толунай Әйсарова, Нураләм Қурванбақиева кәби атақлиқ сәнъәткарлиримизниң муқам иҗра қилиш, уни тәрғип қилиштики шәрәплик һәм мәшәқәтлик меһнәтлири түгимәс нахша териқисидә кейинки әвлатларға йетиду дегән сөз. Униң йәнә бир испати, Нуралим Долқун Аманбаев, Фурқәт Зайиров, Алимҗан Абдуллаев кәби шагиртлириниң җор болушида хәлқимизниң бир жүрүш нахшилирини зор иштияқ билән иҗра қилип, «Нава» ансамбли репертуарини йәниму бейитти. Бүгүнки күндә Нуралим «Нава» ансамблиниң музыка рәһбири сүпитидә ансамбльниң бәдиий рәһбири Ниязҗан Турсунов билән һәмкарлиқта репертуар сапасиниң техиму жуқури болуп, тамашибинларниң еһтияҗидин толуқ чиқиш үчүн көп ишларни әмәлгә ашурмақта.

Нуралим  аилисидиму бәхитлик. Һәр күни өмүрлүк җүпти Руқийәм билән оғли Исламни машинисиға олтарғузуп,  А.Розибақиев намидики 153-мәктәп гимназиясигә апиридудә,  андин театрға қарап йол тутиду.

—   Өйүмизниң йенида башқа тилдики мәктәпләр йетәрлик. Лекин оғлумниң уйғур тилида билим елиши үчүн әттәй шу мәктәпкә апиримән вә униң ана тилда билим еливатқиниға наһайити мәмнунмән. У бийил 9-синипта оқуватиду. Руқийәм шу гимназиядә муәллим. – дәйду Нуралим.

…Йеқинда театрдин қайтқан бир топ тамашибинниң арисидин йеши чоңирақ бир мөтивәрниң: «Һә, Нуралим бәрибир Нуралимдә!», дәп наһайити мәмнунлуқ билән ейтқан сөзини аңлиғиним бар. Демәк, Нуралим бу кәчтиму йүзлигән адәмләргә роһий озуқ һәдийә қилди. Яшаң, Нуралим! Театримизда чарәк әсирдин бери  өзиңизгә хас йүксәк маһарәт арқилиқ хәлқимизниң муқәддәс сәнъитини миңлиған ихласмәнлиримизгә тәғдим қилип, көңүлләргә мәлһәм берип келиватқан һәммимизниң сөйүмлүк сәнъәткарисиз, уйғур сәһнисиниң булбулисиз,  «Ерен еңбегі үшін» медалиниң вә «Илһам» мукапитиниң саһибисиз! Бу күнләрдә Сиз әллигинчи даванниң жуқарқи пәллисигә өрлидиңиз, тәвәллудиңиз мубарәк болсун! Миңлиған мухлислириңиз намидин Сизгә мустәһкәм саламәтлик, аилиңиздә хатирҗәмлик, бәхит, иҗадийәттә техиму йүксәк пәрвазлар дайим яр болсун! Биз Сизниң нахшилириңизға ашиқмиз вә муһтаҗмиз!

Гүлбаһар НАСИРОВА, Уйғур театриниң актери, «Мәдениет қайраткері» бәлгүсиниң саһиби.

http://uyguravazi.kz/?p=16025