| Нахша – түгимәс байлиқ | |
|
Нахша – түгимәс байлиқ«Уйғур авази» гезити, 5 август 2020 ж.
Композитор, «Яшлиқ» вә «Сада» ансамбльлириниң асасини салғучиларниң бири, Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби Қәһриман Иминов бу күнләрдә 70 яшқа толди. Пурсәттин пайдилинип, гезитханларға сәнъәткарниң һаят йоли һәққидә ейтип өтүшни тоғра көрдуқ. Әлвәттә, сөһбитимиз сәнъәткарниң ата-аниси вә униң балилиғидин башланди. – Мениң ата-анам сәнъәттин тамамән жирақ адәмләр болди, – дәйду Қәһриман ака. – Амма һәдәм Һаваханниң сәнъәткә қизиқиши зор еди. Һели мәрһум һәдәм Үрүмчи шәһиридики сәнъәт институтини тамамлап, Қумул шәһиридики сәнъәт өмигидә дәсләп уссулчи, андин актер болуп ишлиди. Мән болсам кичигимдила миллий саз әсвапларни, домбра, гитараларни челишни яқтураттим. Мән 12 йешимда, йәни 1962-жили тарихий Вәтинимиздин һәдәм билән бу яққа көчүп чиқтуқ. Ата-анам у тәрәптә қалди. Һәдәм иккимиз Шәрқий Қазақстан вилайитиниң Аягөз шәһиригә орунлаштуқ. У йәрдә икки синипни тамамлиғандин кейин, Ташкәнт шәһиридә туридиған чоң дадимиз келип, бизни шу яққа көчирип елип кетиду. Ташкәнттә бир жилчә турдуқтә, Җәнубий Қазақстанниң Сарыағаш шәһиригә қайтип кәлдуқ. Шу йәрдә оттура мәктәпни тамамлап, армия сепигә атландим. Армиядин қайтип келип, шәһәр рәһбәрлигигә иш сорап барғинимда, Мәдәнийәт өйидә ишләш тәкливини бәрди. Шу йәрдә ишләп жүрүп, мән гитара, домбриларда ойнаш маһаритимни техиму ашурдум. Бир күни Мәдәнийәт өйигә Алмутидики Ж.Елебеков намидики җумһурийәтлик эстрада-цирк училищесиға балиларни елиш үчүн шу вақиттики училищениң мудири Қазақстан Җумһурийитиниң хәлиқ артисти Гүлжаһан Ғалиева келип, конкурс өткүзди. Мән балиларниң һүнәрлирини намайиш қилип, кәйнидә олтардим. Конкурс пүткәндин кейин «Гүлжаһан тәте, мениңму һүниримни көрүп бақсиңиз» дедим. У киши маңа қарап «сән қайси әсвапта ойнайсән?» дәп сориди. Мән «домбрида» дедим. У маңа һәйран болуп «һә, ойнап көр» деди. Домбрида Қурмағазыниң күйини челип бәрдим. У болса: «Өмрүмдә уйғур балисиниң домбра чалғини биринчи қетим көрүватимән» дәп һәйран қалди.
Әтиси кәлсәм, комиссия әзалири конкурсқа қатнашқан 35 оғул-қизниң ичидин мени таллавапту. Қ.Иминовни тамашибинлар «Яшлиқ» ансамблиниң сазәндиси вә һулини қурғучиларниң бири сүпитидә яхши тонуйду. Чүнки униң өмри, йәни яшлиғи әйнә шу «Яшлиқта» өтти. – Училищеда оқуветип, Азат Рәзәмов, Қурванҗан Мәңсүров, Махмут Дәраев билән йеқиндин арилаштим, – дәйду Қәһриман ака. – Бир күни ятақханиға Мурат Әхмәдиев келип: «Биз Уйғур театри йенида яшларниң эстрада ансамблини қурмақчи болуватимиз. Һәммимиз бир баш қошсақ» дәп қалди. Маңа болса: «Сени гитарида яхши ойнайду, дәп аңлиғиним бар. Театрға йолуқсаң, яхши болатти» деди. Мана шуниңдин кейин көп өтмәй театрға ишқа орунлаштим. Биз жуқурида исми аталған вә аталмиған бир топ яшлар «Яшлиқ» ансамблини қуруп, тамашибинларниң қизғин ихласлириға бөләндуқ. Шу жиллири барлиғимизниң һаятидики әң қизиқ, унтулмас бир пәйтләр болди. Қизиқ йери, жигирмә жилдин кейин, Уйғур театриниң мудири, Қазақстан хәлиқ артисти Мурат Әхмәдиев униңға худди шундақла йәнә бири тәклип бериду. «Биз театрда яшлар ансамблини қурушни тоғра көрдуқ, әнди сән шуниңға рәһбәрлик қилип бәрсәң», дегән гәпни қилиду. Мана шуниңдин кейин «Сада» яшлар эстрадилиқ ансамбли барлиққа кәлди. Ансамбльға шу вақитта театрда ишләватқан нахшичи, уссулчиларни таллавалди. Бу ансамбльму тез-арида аммибаплиққа айланди. Бу қетим Қәһриман Иминов сазәндә әмәс, ансамбльниң рәһбири вә композитори ретидә тонулди. Ейтмақчи, Қәһриман ака 60тин ошуқ уйғурчә вә қазақчә нахшиларға аһаң язди. Биринчи нахшиси «Чевәр яримни» билмәйдиған уйғур йоқ. У Абдумеҗит Дөләтов, Шайим Шаваев, Махмут Абдурахманов, Патигүл Мәхсәтова, Иран-Ғайып, Мәутбек Қозықанов, Сүлһи Мәшрәпов, Сумбат Ғениярова вә башқиларниң шеирлириға аһаң иҗат қилди. Буларниң ичидә мәрһум Абдумеҗит Дөләтов билән наһайити қоюқ иҗадий мунасивәттә болди. Униң билән бирликтә оттуздин ошуқ шеирларға нахша язди. Уларниң һәрбириниң «тарихи» бар. Мәсилән, хитқа айланған «Қаш теши» намлиқ нахша икки саатниң ичидә дунияға кәлгән екән. Қазақстанниң хәлиқ артисти Ескендир Хасанғалиевниң иҗрасидики, «Жасай бер, Қазақстаным», атақлиқ скрипкичи Жәмилә Серкебаева иҗрасидики «Достлуқ симфонияси», «Ұлытау» топиниң орунлишидики «Арнау» күйи, Қазақстан хәлиқ артисти Роза Рымбаева, Қазақстанниң хизмәт көрсәткән артисти Бағдат Сәмидинова иҗралиридики көплигән нахшилар аммибап хитларниң қатаридин орун алди. Мәутбек Қозықановниң сөзигә йезилған «Туған ел», «Қазақстан шекарашысы», «Жасай бер, Қазақстаным» қатарлиқ нахшилар Қазақстанниң «Алтун фондиға» кирди. Қ.Иминовниң сәнъәттики бу әмгәклири жуқури баһалинип, 2010-жили униңға Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби атиғи берилди. Композитор кейинки жиллири Ә.Һашириниң «Ялғуз ялпуз», Я.Шәмиевниң «Муқам сирлири», Й.Мухлисовниң «Қош юлтуз», А.Мәсимовниң «Өмүр ширниси» қатарлиқ сәһнә әсәрлиригиму музыка иҗат қилди. Х.Ниязийниң «Майсәриниң иши» спектаклиниң музыкисини заман тәләплиригә лайиқ рәтләп чиқти. Ахирқи вақитларда Қәһриман Иминов «Нава» фольклор ансамблиға рәһбәрлик қилип, мәзкүр ансамбльниң иҗадий өсүшигиму өзиниң биркишилик һәссисини қошти. – Руслан Тохтахунов театрға мудир болуп кәлгәндә, маңа театр йенидики «Нава» фольклор ансамблиға рәһбәрлик қилиш тәкливини бәрди, –дәйду Қәһриман ака сөһбәтара. – Бу — мениң театрдики арманлиримниң бири еди. Икки жил давамида ансамбль билән иҗадий һәмкарлиқта ишләп, «Ипәк йоли аһаңлири» намлиқ музыкилиқ әсәрни яраттуқ. «Муқам сирлири» намлиқ чоң музыкилиқ әсәрниң лейтмотив музыкисини яздим. Мундақ кәспий дәриҗидики бирдин-бир фольклор ансамбльда ишләш — мениң үчүн чоң бир бәхит еди. Мениң аз вақитниң ичидә нәтиҗилик паалийәт елип беришимда ансамбльдики кәспий сазәндә вә нахшичиларниң үлүши зор. Сәнъәттә һәртәрәпимә талантқа егә Қәһриман акиниң қизи Лейланиңму ата изи билән кетип барғинини яхши билимиз… – Растимни ейтсам, мән қизимни сәнъәткар болиду, дәп ойлапму қоймаптимән, – дәйду Қәһриман ака. – Лейла мәктәптә оқуп жүргәндила театр йенидики Дилбәр Пәхирдинованиң миллий уссул топида мәшиқлинип жүрәтти. Оттура мәктәпни пүтирип, Алмутидики чәт әл тиллири университетида оқуветип, бир жилдин кейин «мән уссулчи болаттим» дәп Ж.Елебеков намидики эстрада-цирк колледжиға һөҗҗәтлирини тапшурди. Һазир театримиздики «Рухсарә» уссул ансамблида ишләватиду. Мән дәсләп қизимниң уссулчи болушиға қарши болған болсам, һазир әксичә мәғрурлинимән (күлүп). Аилимиздә башқа артист йоқ. Рәпиқәм Ильмира —юрист. Чоң қизим Арзигүл алий билимлик мутәхәссис. Алтә нәврәм бар. Сир әмәски, бир арилиқта Қәһриман ака тиҗарәттә, йәни туризм саһасидиму өзини синап көрмәкчи болиду. – Театрда ишләп жүрүп, 1990-жиллири «Мирас» намлиқ туристлиқ ширкәт қурдум. У жиллири театримиз еғир күнләрни бешидин кәчүрүвататти. Мән театрниң қайта қурулуш ишлириға азду-тола өзәмниң һәссәмни қоштум, дәп ойлаймән. Пурсити кәлгәндә артистларниму маддий җәһәттин қоллап-қувәтлидим. Ядиңларда болса, «Пана» хәйрихаһлиқ фонди қурулуп, униңға миллий мәдәнийитимизниң җанкөйәри Магелан Шәрипов рәһбәрлик қилди. Мән шу фондниң вице-президенти болдум. Фондниң тәрәққиятиға уйғур тиҗарәтчилири өзлириниң көп үлүшини қошти. Биз Қазақстанниң нурғунлиған вилайәтлирини арилап, ярдәмгә муһтаҗ аилиләргә кийим-кечәк, озуқ-түлүк тарқаттуқ. Бу шу пәйттики ихтисадий боһранда йеза хәлқи үчүн чоң бир ярдәм болди. Хәлиқниң роһи бир көтирилип қалди. Тиҗарәт, турмуш-тирикчилик һәләкчилиги… Буниң һәммиси тез унтулуп кетидекән. Амма роһий озуқ у – мәңгүлүк. Болупму сәнъәткар үчүн нахша у – түгимәс бир байлиқ екән. Бәзидә мухлислириң келип: «Чевәр яримни» сиз язғанму?», «Қаш теши» сизниңкиму?» дегәндә, һәммини унтуп, хиялларға берилип кетисән. Илһамлинисән. Иҗаткарниң өмри әйнә шундақ өтиду…
Меһрибанәм ҺОШУРОВА, Уйғур театри Әдәбият бөлүминиң башлиғи. |
